Muzeum im. Stanisława Murzynowskiego w Murzynowie

Trwa ładowanie zdjęć

Założyciel i patron

Muzeum im. Stanisława Murzynowskiego w Murzynowie założył w latach 70. XX wieku profesor Jacek Olędzki (1933–2004) – etnograf, reżyser filmowy i badacz terenowy, nazywany „badaczem osobnym” i „etnograficznym mnichem”. Pomysł na patrona muzeum to także zasługa Jacka Olędzkiego, który odkrył, że ojciec Stanisława Murzynowskiego (1528–1553), słynnego pisarza reformacyjnego, autora pierwszego opracowania zasad polskiej ortografii i prekursorskiego przekładu Nowego Testamentu na język polski, pochodził właśnie z tej miejscowości.

Murzynowo, czyli świadomość miejsca

Wieś, dziś licząca niespełna 170 mieszkańców, położona jest nad brzegiem Wisły, na pograniczu Ziemi Dobrzyńskiej i Mazowsza, 20 kilometrów na zachód od Płocka, w otulinie Brudzeńskiego Parku Krajobrazowego. Ze względu na wyjątkowe warunki przyrodnicze znalazł tu siedzibę Mazowiecki Ośrodek Geograficzny Uniwersytetu Warszawskiego (dawniej Mazowieckie Obserwatorium Geograficzne, oczywiście współtworzone przez Jacka Olędzkiego).

Nad Wisłą zawsze odbywał się „spektakl” przyrody. Jak pisał Jacek Olędzki w artykule “Świadomość miejsca”, również dziś możemy przeżywać odwieczną fascynację cudami natury, konieczne jest tylko – po przybyciu na miejsce – zwrócenie się w stronę rzeki:

Przechodzą nawałnice, kłębią się chmury, zachodzą gwałtowne zjawiska atmosferyczne […] i równie niespodziewane rozpogodzenia, niczym owe cuda nad jeziorem Genezaret, którym w przekładzie na polski Nowego Testamentu Stanisław Murzynowski poświęcił szczególną uwagę.

Właśnie z obserwacji nadwiślanego nieba, prowadzonej setki lat temu, wzięła się nazwa osady – Murzynowo. „Murzyć” to w staropolskim znaczt tyle, co „czernić, chmurzyć”.

Afrykańskie zbieżności

Jacek Olędzki nieraz żartował z „nieprzypadkowej” zbieżności swoich wcześniejszych afrykańskich badań i brzmienia nazwy ulubionej wsi. Tak pisał w publikacji “Znaki istnienia i tożsamości kulturalnej mieszkańców wioski nadwiślańskiej XVIII–XX w.”:

Przybyłem do miejscowości, której nie tylko nazwa, lecz nawet ściany opuszczonej, starej chałupy (przyszłe Muzeum-Biblioteka-Pracownia) nie pozwalały wyłączyć się z afrykanistycznych problemów. Ściany chałupy były wewnątrz jaskraworóżowe. Na ich powierzchni dbała gospodyni namalowała przez szablon tysiące białych palm, a pod nimi dwakroć więcej ananasów (według niektórych badaczy, których poglądów w pełni nie podzielam, jest to przykład realizowania się archetypicznego, tworzenie drzew życia).

Żywe muzeum

Opisywana chałupa kryta strzechą, dawne schronienie przewoźnika rzecznego i jego rodziny, stała się mieszkaniem badacza i przestrzenią społecznych aktywności. Wybudowany na początku XX wieku drewniany budynek został włączony, dzięki staraniom etnografa, w „obszar chronionego krajobrazu kulturalnego”. Dzięki temu uniknął rozbiórki związanej z budową Zalewu Włocławskiego i pobliskiej tamy na Wiśle, przez które zniknęło wiele jemu podobnych obiektów.

Olędzki planował stworzenie muzeum nietypowego i rewolucyjnego, bo „żywego”, odwiedzanego przez mieszkańców badanej wsi, w którym znajdą się przedmioty pochodzące z okolicznych domów, reprezentujące unikalną kulturę powstałą w pobliżu szlaku wodnego, ze stale uzupełnianym repozytorium pamięci murzynowian.

Przez lata muzeum i otaczający je ogród były nie tylko ośrodkiem pracy i nauki dla osób związanych z Uniwersytetem Warszawskim, lecz także miejscem debat, wystaw, plenerów artystycznych, warsztatów plastycznych dla miejscowych dzieci – przestrzenią życia i pracy.

Działalność tej niezwykłej instytucji trwała nieprzerwanie do 2010 roku, jednak śmierć Tomasza Cabana, kontynuatora i współtwórcy stałej wystawy, postawiła istnienie muzeum pod znakiem zapytania. Po kilku latach, w 2016 roku, dzięki staraniom Urzędu Gminy Brudzeń Duży i Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, nastąpiło ponowne otwarcie.

Znak istnienia

100-letnią chatę wyremontowano, wymieniono strzechę, wybudowano komin. Powstała nowa ekspozycja, przygotowana przez Wojciecha Marchlewskiego i Tadeusza Baraniuka, uporządkowana w dwa konteksty tematyczne: „Tożsamość mieszkańców” oraz „Ludzie Wisły”. Wśród zgromadzonych eksponatów można odnaleźć pamiątki po badaniach Jacka Olędzkiego i przedmioty związane z dawnymi zajęciami mieszkańców Murzynowa: rybactwem, flisactwem, żeglugą, sadownictwem i uprawą roli, a także kultem religijnym.

Pierwsza izba poświęcona jest profesorowi i badanym przez niego znakom istnienia od narodzin do śmierci. Na stoliku pod oknem leżą prace naukowe, maszyna do pisania i notatki. Obok stoi kołyska, naprzeciwko niej kotwice, na ścianach wiszą fragmenty prac Olędzkiego i święte obrazy. W drugiej sali, zaaranżowanej na kuchnię, znajdziemy m.in.: kredens, misy, łyżki, kuchnię kaflową, a na niej żelazko na węgiel. Na podłodze stoi masywny, mosiężny gar do gotowania powideł, dawniej wspólna własność całej wsi. Trzecie pomieszczenie ilustruje związki mieszkańców Murzynowa z żywiołem wody. W kącie stoi manekin w stroju flisaka. Jedną ścianę w całości zajmuje unikatowy obraz przedstawiający Jezusa chodzącego po wodach jeziora Genezaret, obok znajdują się wiklinowe kosze na ryby, sieci rybackie, kotwice, żagiel, sprzęty do gotowania posiłku podczas rzecznych wypraw. Przy drzwiach wejściowych, na małej ławeczce umieszczono charakterystyczne filcowe buty, które w zimie służyły do chodzenia po skutej lodem rzece.

Wychodząc z budynku, zwiedzający mogą zobaczyć ustawione przy płocie zabytkowe krzyże i nagrobki z okolicznych cmentarzy różnych wyznań, tworzące niewielkie lapidarium. Dalej, w odległości kilkunastu metrów, widać ciemną toń Zalewu Włocławskiego.

Bibliografia

Olędzki, Jacek, Świadomość miejsca (Muzeum-Pracownia Geografii Historyczno-Kulturowej w Murzynowie) [w:] Notatki Płockie 1993, 38/1-154, Płock
Olędzki, Jacek, Murzynowo. Znaki istnienia i tożsamości kulturalnej mieszkańców wioski nadwiślańskiej XVIII–XX w., Warszawa 1991