Artykuły

Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu znane jest dziś przede wszystkim jako skansen, jednak jego powstanie związane było z rzeźbą. W latach sześćdziesiątych XX wieku w Sierpcu i okolicy powstał tzw. Sierpecki Ośrodek Rzeźby Ludowej skupiający twórców starszego pokolenia urodzonych pod koniec XIX i na początku XX wieku oraz zainspirowanych ich twórczością młodych rzeźbiarzy. Z inicjatywy lokalnych działaczy kulturalnych oraz samych twórców, a zwłaszcza Wincentego Krajewskiego w 1971 roku powstało Muzeum Etnograficzne w Sierpcu, mające gromadzić wytwory rzeźbiarzy. Z czasem muzeum rozwinęło się i oprócz rzeźb trafiały do niego inne wytwory kultury: zabytkowe przedmioty oraz budynki mieszkalne i gospodarcze. Nie zaniechano jednak pozyskiwania rzeźb zarówno pochodzących z pracowni artystów Sierpeckiego Ośrodka Rzeźby Ludowej, jak i o wiele starszych. Obecnie w zbiorach MWM w Sierpcu znajduje się ponad 900 rzeźb, z których ogromną większość stanowią prace wspomnianych artystów. Jest także  kilkadziesiąt rzeźb zabytkowych pozyskanych z najbliższej okolicy, w większości jako dary mieszkańców.

Ludowe rzeźby z drugiej połowy XX wieku  można podzielić ze względu na tematykę przedstawień na trzy grupy. Do pierwszej i zarazem najliczniejszej zaliczyć można prace o tematyce sakralnej: Chrystus Ukrzyżowany, Frasobliwy, Madonna Skępska, Matka Boska Sierpecka, Pieta, figury świętych patronów, sceny z Biblii. W drugim nurcie znajdziemy prace o tematyce wynikającej z działań animatorów kultury z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, którzy usiłowali przekierować zainteresowania ludowych rzeźbiarzy na inne, niż religijny tory. Dlatego jako pokłosie konkursów organizowanych przez muzea i instytucje kultury, do muzeum sierpeckiego trafiły rzeźby o tematyce historycznej. Trzecia grupa to rzeźby przedstawiające postaci i grupy związane z życiem mieszkańców na dawnej wsi oraz zwierzęta i ptaki.

Poziom prac znajdujących się w muzealnej kolekcji jest bardzo zróżnicowany. Można powiedzieć, że prawie każdy artysta wypracował swój własny styl, choć w przypadku niektórych rzeźb nie sposób zauważyć wzajemnego naśladowania rzeźbiarzy i „pożyczania” rozwiązań technicznych.

Muzeum posiada prace prawie wszystkich ludzi z okolicy, którzy od końca lat pięćdziesiątych do początku lat osiemdziesiątych XX wieku zajmowali się rzeźbą. Mowa tu także i o tych, których  dorobkiem było zaledwie kilkanaście prac. Połowa zbiorów rzeźby została wyeksponowana na stałej wystawie w Galerii Rzeźby.

Wystawa obejmuje część prac szesnaściorga najciekawszych i najważniejszych dla Sierpeckiego Ośrodka Rzeźby Ludowej artystów. Pozostałe ich rzeźby, jak również prace kilkudziesięciorga innych, eksponowane będą na wystawach czasowych.

Nie sposób tu charakteryzować rzeźb poszczególnych twórców. Zainteresowanych zachęcamy do odwiedzenia Galerii Rzeźby. Należy jednak powiedzieć, że bliższe przyjrzenie się ekspozycji pozwoli wyodrębnić charakterystyczne dla danego twórcy cechy jego prac. Zwracają uwagę hieratyczne, dopracowane postaci Mieczysława Ruszkowskiego, zadziwiają przemyślane, utrzymane w stonowanej kolorystyce,  wielofiguralne kompozycje Wincentego Krajewskiego, czy też podobne, ale weselsze i mniej smukłe postaci wyrzeźbione przez  jego syna Jana. Dość prymitywne o płaskich twarzach, bogato malowane Madonny Wacława  Skirzyńskiego kontrastują z ubogo polichromowanymi, uproszczonymi Frasobliwymi Stanisława Dużyńskiego. Na przykładzie rzeźb Edmunda Nowakowskiego, czy też Jana Wójtewicza widać rozwój artystyczny i ogromny potencjał, który odpowiednio wykorzystany mógłby zaowocować wielkimi dokonaniami. W miarę upływu lat i nabywania doświadczenia odchodzą oni w swych rzeźbach od cech ludowości ku rzeźbie realistycznej.

Wyjątkowe na tle całej ekspozycji są rzeźby Heleny Ptaszyńskiej – Szczypawki. Jej prymitywne z lekka ociosane klockowate postaci i zwierzęta porażają prostotą i wywołują w zwiedzających mieszane uczucia –  od zachwytu, po uśmiechy politowania. Podobają  się za to prawie wszystkim płaskorzeźby Alfredy Krajewskiej oraz pogodne postaci Katarzyny Kuczyńskiej. Zdumienie gości budzi praca wykonana przez Jana Krajewskiego już po utracie wzroku. Henryk Wierzchowski, Czesław Kępczyński, Stanisław Matyka, Konstanty Marcinkowski, Władysław Wójcik, Edward Szemborski – to rzeźbiarze, których prace również znalazły miejsce na tej stałej ekspozycji. Dla wszystkich wymienionych artystów rzeźbienie było pasją życia. Rzeźbili dopóki im na to pozwalało zdrowie, a ci, którzy jeszcze żyją, nadal tworzą. Prace wyeksponowano w sposób umożliwiający ich dokładne obejrzenie. Ekspozycję wzbogacono umieszczając przy rzeźbach  fotografie i biogramy autorów. Jak wcześniej wspomniano, w kolekcji muzealnej zgromadzono prace wielu innych rzeźbiarzy, które nie znalazły się na stałej ekspozycji. Przez kilka lat można je było podziwiać na wystawie w sierpeckim ratuszu, będą także prezentowane na wystawach czasowych jakie w przyszłości muzeum zamierza organizować. Wypada tu wymienić nazwiska najciekawszych artystów z tej grupy, takich jak: Kazimierz Krajczyński, Mieczysław Marzec, Zdzisław Naporowski, Tadeusz Sobolewski, Krystyna Śmigielska, Stanisław Wierzbicki, Mirosław Wierzbicki, Roman Miklaszewski, czy Franciszek Huras.

Osobną grupą rzeźb pokazaną w gablocie są zabytkowe prace anonimowych twórców zebrane w terenie, a pochodzące z kapliczek i  ołtarzyków domowych. Większość z nich stanowią Madonny Skępskie,  z uwagi na bardzo rozwinięty na Mazowszu kult figurki z klasztornego kościoła na Ziemi Dobrzyńskiej. Niektóre egzemplarze z płaszczami zdobionymi wypukłą wicią roślinną mają znamiona rzeźb wykonanych w dobrym warsztacie. Precyzja w oddawaniu detali, prawie geometrycznie poprowadzone krzywizny świadczą o doskonałym opanowaniu rzemiosła. W gablocie podziwiać można także podobne do Madonn Skępskich, Matki Boskie Żurawińskie. Oprócz tego zawieszono tam okazałą postać Chrystusa Pod Pręgierzem, znalezioną  przez mieszkańca Sierpca na terenie dawnego podworskiego parku w pobliskim Miłobędzynie – ta dziewiętnastowieczna wieczna rzeźba przedstawiająca Chrystusa ze skrępowanymi z tyłu rękami nie jest dziełem rąk ludowego artysty. Jest to w pełni realistyczne przedstawienie akademickie i rzadko występowało w przestrzeni wiejskiej. Prawdopodobnie praca ta jest dziełem syna dawnego  właściciela majątku kształcącego się na uczelniach artystycznych. Nie jest też wytworem ludowego świątkarza Pieta – rzeźba znaleziona w kapliczce przydomowej we wsi Lutocin. Na pewno powstała w dobrym cechowym warsztacie i jest najstarszym zabytkiem spośród wszystkich zgromadzonych w sierpeckim muzeum. Znawcy określili czas jej powstania na początek piętnastego wieku.  Na pewno przez wiele lat eksponowana była na wolnym powietrzu i warunki atmosferyczne doprowadziły do zatarcia szczegółów oraz utraty ramion i głowy Chrystusa. Te fragmenty odtworzył anonimowy artysta ludowy w dziewiętnastym wieku i w taki sposób została ona wyeksponowana w Galerii.

Zbiory zabytkowej rzeźby znajdujące się w Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu obejmują: 24 Madonny Skępskie, z których cztery należą do odmiany tzw. Matki Boskiej Żurawińskiej, 8 różnej wielkości krucyfiksów, 4 przedstawienia Św. Jana Nepomucena, 1 rzeźba Św. Antoniego, 1 Św. Barbara, 1 Chrystus pod Pręgierzem, 1 Matka Boża Loretańska, 3 figury Matki Bożej Niepokalanej, 1 Madonna z Dzieciątkiem, 1 Chrystus Zmartwychwstały, Słup rzeźbiony z Trójcą Świętą oraz Pieta.

Cieszy fakt, że jeszcze do tej pory trafiają do kolekcji piękne, zabytkowe rzeźby. W kwietniu 2015 roku mieszkanka Warszawy podarowała Muzeum dużą figurę Madonny Skępskiej pochodzącą z okresu międzywojennego, a uratowaną zapewne z jakiejś kapliczki. Miesiąc później mieszkaniec jednej z pobliskich miejscowości przywiózł i podarował małą, dziewiętnastowieczną figurkę Madonny Skępskiej, która wiele lat stała na domowym ołtarzyku. Jak widać, zbiory rzeźby powoli, lecz ciągle się powiększają i należy mieć nadzieję, że tak będzie nadal.

Podane tu przykłady eksponatów nie dają obrazu całości. Aby bliżej poznać lokalnych twórców i móc z bliska podziwiać jedną z ośmiu zachowanych na całym Mazowszu gotyckich drewnianych Piet, trzeba wstąpić do Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu.

Bibliografia:

Midura F., „Sierpecki Ośrodek Rzeźby Ludowej„, Sierpc 1981.

Rumiński R., „Kolekcja rzeźby w zbiorach Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu„, 2009.

Zasoby archiwalne Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu: Sygn.: DM-72, 7/2 do 7/35.

Autor: Robert Rumiński