Artykuły

Kurpie to nazwa grupy ludności zamieszkującej w północno-wschodniej Polsce, na terenie Mazowsza. Kurpie zamieszkują Puszczę Zieloną na północ od Narwi (pierwsi mieszkańcy osiedlili się tu w XVI wieku) oraz Puszczę Białą w widłach Bugu i Narwi (początek osadnictwa w tym terenie sięga XII wieku). Są jedną z najciekawszych grup etnograficznych w Polsce. Tę niepowtarzalną kulturę stworzyli przed kilkoma wiekami ludzie uciekający w niedostępne, bagienne, gęsto zalesione tereny, przed karzącą ręką prawa.

Teren Puszczy Kurpiowskiej rozpościera się między Narwią (środkowe dorzecze) a Orzycem od zachodu i rzeką Pisą od wschodu. Granicą północną była dawna granica pruska (dziś granica Mazowsza z Mazurami).

Tereny Puszczy Zielonej stanowiły w średniowieczu obszary prawie bezludne. Do XIV wieku wschodnie i północne Mazowsze należało do najsłabiej zaludnionych terenów ówczesnej Polski. Akcja osadnicza wkroczyła w dziką Zagajnicę dopiero w początkach XV wieku, a dokładniej po 1410 roku i zwycięskiej wojnie z Zakonem Krzyżackim. Począwszy od drugiej połowy XVII wieku Puszcza stała się dla wielu bezpiecznym schronieniem. Dzięki temu pojawiła się możliwość wykarczowania niedostępnej Puszczy i założenia wsi. W czasach od połowy XVII do początków XVIII wieku obszary puszczańskie zostają skolonizowane, powstają wówczas na tym terenie wszystkie dzisiejsze większe miejscowości. Nadane przez władców przywileje dały miejscowej ludności poczucie swobody i wolności, mające tak wielkie znaczenie dla rozwoju kultury Kurpiów.

Nazwa Kurpie pochodzi od obuwia plecionego z łyka drzewnego. Kurpiów, podobnie jak przed wiekami, także dzisiaj wyróżnia poczucie godności, wolności oraz wyjątkowa sztuka ludowa. Przekazywana jest w rodzinach od pokoleń. W wielu miejscowościach istnieją zespoły folklorystyczne, wykonujące tradycyjne tańce i pieśni. Za swoje dokonania twórcze artyści kurpiowscy uzyskiwali najwyższe nagrody. Wielokrotnie reprezentowali Polskę podczas wielu międzynarodowych spotkań. Piękne pieśni i żywiołowe tańce, wycinanki, będące ewenementem w skali światowej, palmy wielkanocne, strój regionalny, to tylko nieliczne przejawy pięknej, bogatej i żywej kultury Kurpiów. „Wesele kurpiowskie” w wykonaniu zespołu „Kurpianka” wystawiane było na wielu scenach w całej Europie. Zręczne ręce artystek za pomocą nożyc do strzyżenia owiec potrafią wyczarować z papieru leluje, gwiazdy, poziomem wykonania zadziwiające najwybredniejszych znawców sztuki. Kurpiowska Puszcza Zielona to region piękny, urzekający wspaniałą przyrodą, czystym powietrzem, szumiącymi lasami.

W krajobrazie kurpiowskim dominują łąki i pola uprawne. 1/3 obszaru zajmują lasy mieszane, sosnowo-świerkowe i sosnowe poprzecinane piaszczystymi wydmami pochodzenia polodowcowego. W rzekach żyją leszcze, szczupaki, płocie i brzany. Spotkać można piżmaki, bobry i wydry. W lasach żyją: łosie, dziki, jelenie, sarny, wilki, borsuki, kuny, tchórze, zające i jeże. Na łąkach i skrajach lasów żyje wiele gatunków ptaków śpiewających.

Na Kurpiach jest osiem rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni 942 hektarów. Najstarszym rezerwatem jest rezerwat Czarnia chroniący 160-200 letni bór sosnowo-świerkowy. Tylko tu można podziwiać ostatnie sosny bartne i przenieść się w czasie o cztery wieki.

W rezerwatach kurpiowskich gniazdują rzadkie gatunki ptaków: bocian czarny, orlik krzykliwy, żuraw, siniak i słonka. Żyją rzadkie i chronione gatunki roślin, m.in.: storczyk plamisty, pływacz średni, storczyk krwisty, nasięźrzał pospolity, wełnianka delikatna, dziewięciornik błotny, wierzba lapońska i gatunki mchów reliktowych.

Bibliografia:

Krzywicki L., „Kurpie„, Ostrołęka 2001.

„Kurpie Puszcza Zielona”, pod red. Dynowskiego W., i Kutrzeby-Pojnarowej A., Warszawa 1964, T. I-III.

Piaścik F., „Osadnictwo w Puszczy Kurpiowskiej”, Warszawa 1939.

Autor: Maria Samsel