Artykuły

W krajobraz Kurpiowskiej Puszczy Zielonej na stałe wpisały się drewniane krzyże i kapliczki z figurami świętych. Występujące na terenie całej Polski kapliczki ze świątkami, na terenie Kurpiowszczyzny zyskały niezwykłą popularność. Występowały w różnych formach, począwszy od małych skrzynek zawieszanych na drzewach lub ustawianych na wysokich, drewnianych słupach, po monumentalne przedstawienia rzeźbiarskie sylwetek świętych. Sytuowane były przy wjazdach do wsi i na skrzyżowaniach dróg, na polach, przy rzekach, czy w lasach. Zwyczaj stawiania kapliczek zainicjował rozwój rzeźby ludowej w drewnie, początkowo o tematyce sakralnej, a następnie świeckiej.

Chętnie przedstawianymi na Kurpiach świętymi byli św. Jan Nepomucen, św. Florian i św. Roch, a popularnymi scenami Koronacja Matki Bożej (tzw. Trójca) oraz wizerunki Chrystusa Frasobliwego i Chrystusa Ukrzyżowanego (tzw. Pasyja). Rzeźby figuralne nazywane były niegdyś na tym rejonie „figurami”, „osobami”, „osóbkami” lub „wierzbami”.

W XIX i na początku XX w. zdecydowanie dominowały figury św. Jana Nepomucena, ustawiane przy rzekach i polach. Miały za zadanie strzec przed zarazą, chronić plony przed powodziami i gradobiciem, a w razie suszy przywołać deszcz. Właściwości apotropaiczne przypisywane były także św. Florianowi, który miał ochraniać przed żywiołem ognia. Z kolei „Trójce” zabezpieczały przed złem. Do ciekawych przykładów rzeźby w drewnie należą przedstawienia Chrystusa Frasobliwego. Społeczność wiejska upodobała sobie ten typ rzeźb ze względu na związane z nim treści. W rozumieniu ludności wiejskiej zadumany Frasobliwy jest ucieleśnieniem Boga rozumiejącego ludzką niedolę i martwiący się losem grzeszników.

Sztuką rzeźbiarską na terenie Kurpiowszczyzny zajmowali się przeważnie rzemieślnicy ludowi, na co dzień zajmujący się np. pracą na gospodarstwie, wytwarzaniem mebli itp. Rzeźbiarstwo traktowali jako zajęcie dodatkowe i nie rozpatrywali go jako zajęcia zarobkowego. Znaczna większość ludowych twórców nie pobierała nauk w tym kierunku, byli przeważnie samoukami, którzy zaczęli tworzyć pod wpływem potrzeby. Oczywiście w środowisku twórców ludowych odnajdujemy także rzeźbiarzy, który kształcili się w większych ośrodkach, choć niekoniecznie pod kątem artystycznym (Andrzej Kaczyński uczył się w Warszawie na „organmajstra”) oraz takich, którzy zyskiwali wiedzę i doświadczenie w czasie wędrówek po kraju (Łukasz Raczkowski dopiero pod koniec życia przestał podróżować).

Do znanych rzeźbiarzy działających na terenie Kurpiowskiej Puszczy Zielonej w XIX i XX w. należeli: Andrzej Kaczyński, Łukasz Raczkowski, Czerwiński, Konstanty Chrostek, Jan Sęk, Franciszek Golan, Bolesław Polak, Konstanty Chojnowski, Kamiński, Barszcz z Lasek i inni, z zaznaczeniem, że nie wszyscy twórcy są znani z imienia i nazwiska. Tradycja rzeźbiarska w różnym stopniu kontynuowana jest przez rzeźbiarzy współczesnych. W swojej twórczości sięgają oni do dokonań poprzedników, bądź poszukują nowych, własnych tematów i rozwiązań formalnych.

Bibliografia:

Chętnik A., „Twórczość ludowa Kurpiów w dziedzinie sztuki”, „Polska Sztuka Ludowa”, 1964, nr 3.

Olędzki J., „Rzeźba w drewnie z północnej Kurpiowszczyzny”, „Polska Sztuka Ludowa”, 1964, nr 3.

Olędzki J., „Sztuka Kurpiów”, Wrocław 1970.

Olędzki J., „Kultura artystyczna ludności kurpiowskiej”, Wrocław 1971.

Autor: Paulina Hoffman