Artykuły

Skępe leży poza granicami województwa mazowieckiego, jednak przechowywana od końca XV wieku w klasztorze OO. Bernardynów figura Matki Boskiej nazywana Królową Mazowsza i Kujaw otaczana jest od wieków kultem na „zwartym terenie położonym po obu stronach Wisły na odcinku Wyszogród-Toruń”[1]. Ludowe wizerunki figury do dzisiaj znajdujemy w kapliczkach zarówno na Kurpiach, jak też w okolicach  Siedlec.

Otaczana kultem statua Madonny to późnogotycka drewniana, polichromowana rzeźba przedstawiająca typ ikonograficzny Marii – Służebnicy w świątyni. Maria, młodzieńcza, smukła przedstawiona jest w postaci stojącej, z dłońmi złożonymi do modlitwy. Głowa lekko pochylona, twarz o ujmujących słodyczą rysach, spokojna. Włosy długie, z przodu ułożone w fale, opadające na plecach. Lewa noga Marii lekko ugięta. Suknia układa się miękkimi fałdami na figurze. W 1755 roku figura została ukoronowana. Wówczas okryto ją srebrną sukienką i takimż płaszczem, a u stóp umieszczono srebrny półksiężyc. Ludowe wizerunki Matki Boskiej Skępskiej nawiązują do takiego przedstawienia. Występują głównie w wykonywanej dla pielgrzymów rzeźbie o charakterze dewocyjnym. Jak większość dzieł dawnej sztuki ludowej, nie udokumentowano ich autorów. Przyjmuje się, że mogły być dziełem małomiasteczkowych snycerzy wykonujących drewniane wyposażenia kościołów. Badacze ustalili jedynie jedno nazwisko Miłkowskich, rzeźbiących skępskie Madonny na przestrzeni prawie dwustu lat. Inni pozostaną anonimowi.

Większość rzeźb powtarza jeden schemat kompozycyjny odznaczający się zwartą stożkowatą bryłą osadzoną na półksiężycu, zwieńczoną koroną, pierwotnie ażurową, zbudowaną z kabłąkowatych elementów. Sztywny płaszcz ozdobiony jest roślinnym motywem. W rozchyleniu płaszcza widoczne złożone uniesione dłonie. Różnice między rzeźbami występują w sposobie cięcia ornamentu na płaszczu Madonny; toporny płytki ryt imitujący kształt gałązki lub wypukła elegancka, płynna linia wici akantu. Niekiedy na płaszczu pojawia się rytmiczny wzór geometryczny. Także w sposobie rzeźbienia twarzy zauważalne są różnice – od schematycznej grubo ciosanej, do cudownie słodkiej, realistycznej twarzy niemal dziecka.

 W zbiorach muzealnych znajduje się bogata kolekcja dawnych ludowych figur Matki Boskiej Skępskiej. Temat ten był bliski także współczesnym wiejskim twórcom, przeważnie z sierpeckiego ośrodka rzeźby ludowej. Rzeźbili ten temat najwybitniejsi jego przedstawiciele: Stanisław Dużyński, Wincenty Krajewski, czy Mieczysław Ruszkowski.

Święto Matki Boskiej Skępskiej przypada 8 września i jest to Święto Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Wówczas do sanktuarium w Skępem zmierzają liczne grupy pielgrzymów. Jedną z najstarszych jest coroczna pielgrzymka ludności Płocka. Tradycja pielgrzymowania mieszkańców tego miasta do Skępego datuje się od 1852 roku po licznych uzdrowieniach w czasie epidemii cholery z 1851 roku. Wówczas to, mieszczanie płoccy złożyli przysięgę, że każdego roku będą pielgrzymować do Skępego w podziękowaniu za łaskę ocalenia. W 2016 roku, jak od wielu lat, z kolegiaty św. Bartłomieja (płockiej fary), jednego z najcenniejszych zabytków miasta, 6 września wyruszy jubileuszowa 165 pielgrzymka do Skępego.

Na szlaku pielgrzymkowym do Skępego znajduje się Żurawin, gdzie kultem otaczany jest obraz Matki Boskiej Żurawińskiej, malowany na desce, ukazujący stojącą Madonnę okrytą płaszczem, w koronie, z półksiężycem u stóp. Wizerunek ten przypomina statuę skępską w szatach koronacyjnych. Kult tego wizerunku rozwinął się pod koniec XVIII wieku. W ludowej rzeźbie Matka Boska Żurawińska reprezentuje typ bardzo zbliżony do Madonny Skępskiej. Jej wyróżnikiem jest kilka sznurów korali na szyi i rozchylony płaszcz o bogatym, zwykle roślinnym ornamencie.

[1] H. Olędzka, „La figure de la Vierge de Skępe dans les collections du Musée National d΄Ethnographie à Varsovie„, „Zeszyty Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie”, Warszawa 1967/1968, T. 8-9, s. 69-86.

Bibliografia:

Braun K., „Ośrodki kultowe i sanktuaria na Mazowszu”, „Rocznik Mazowiecki” 2002, T.14.

Dowlaszewicz W., „Na pątniczym szlaku do Skępskiej Madonny”,  Płock 2001.

Mironiuk-Nikolska A., „Polska sztuka ludowa”, Warszawa  2010.

Olędzka H., „La figure de la Vierge de Skępe dans les collections du Musée National d΄Ethnographie à Varsovie”, „Zeszyty Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie”, Warszawa,  T. 8-9: 1967/1968.

Pawłowska K., „Miłkowscy – rzeźbiarski ród z ziemi dobrzyńskiej”, „Rocznik Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku”, Włocławek  1991, T. 4.  

Źródła internetowe:

http://sanktuariumtursko.cba.pl/katalog/koronowane.html dostęp:06.12.2015, 

http://www.pielgrzymkaskepe.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=48&Itemid=27 dostęp 06.12.2015.

Autor: Alicja Mironiuk Nikolska