Święcenie pokarmów w Dąbrowie Chotomowskiej

Wielka Sobota

Zgodnie z tradycją kościoła katolickiego wielkanocne święcenie pokarmów spożywanych podczas śniadania wielkanocnego ma miejsce w Wielką Sobotę. Obecnie pokarmy są święcone w kościołach lub pod nimi, ale jeszcze w XIX wieku na wsiach ksiądz przyjeżdżał pod lokalny krzyż lub kapliczkę, gdzie wierni znosili w koszach jadło do poświęcenia. Święcenie w domach odbywało się wśród warstw wyższych: magnaterii i szlachty. Wtedy święcono całe stoły, wszystkie pokarmy przygotowane na Wielkanoc. Później zwyczaj ten przejęły też inne warstwy społeczne.

W Polsce w niektórych miejscowościach zwyczaj święcenia pokarmów w domu kultywowano do lat 60. XX wieku. Tak było w jednej z warszawskich dzielnic – na Ursynowie, co ciągle wspominają najstarsi mieszkańcy wsi, które weszły w skład dzielnicy. Z kościoła św. Katarzyny ksiądz wyruszał furmanką. Święcenie odbywało się w dwóch lub trzech domach, zawsze tych samych, do których mieszkańcy znosili swoje pokarmy. Najczęściej do tego celu przeznaczony był ten sam rokrocznie „ceremonialny stół”. Obecnie wypełnianie tego rytuału w domu jest rzadkością.

Domowe święcenie

Jednym z nielicznych miejsc, gdzie do dzisiaj przetrwał zwyczaj wielkanocnego święcenia pokarmów w domach, jest Dąbrowa Chotomowska. Trudno jednoznacznie określić, od kiedy zwyczaj jest tam kultywowany. Czesław Derlacz pamięta, jak przed wojną nosił koszyczki do pani Wilczyńskiej, żony sołtysa. Po jej śmierci w 1982 roku święcenie pokarmów przeniesiono do jego domu rodzinnego, a jego żona Grażyna przejęła pałeczkę i zaczęła organizować tę uroczystość.

W domu państwa Derlaczów święcenie odbywa się zawsze w tym samym pokoju, na tym samym stole, w niemalże niezmiennym otoczeniu. Zmieniają się ludzie; jedni odchodzą, ale pojawiają się nowi uczestnicy, także należący do młodego pokolenia. Sam zwyczaj przetrwał nawet II wojnę światową i zarzucono go tylko raz, na czas pandemii w 2020 i 2021 roku.

Współpraca z parafią

Księża są tej tradycji przychylni i zgadzają się przyjeżdżać co roku do domu państwa Derlaczów. Święcenie odbywa się najczęściej pomiędzy 8.30 a 10.00 – godzinę wyznacza ksiądz, a gospodarze powiadamiają o niej mieszkańców wsi telefonicznie oraz za pośrednictwem anonsu wywieszanego na tablicy ogłoszeń lub na płocie. Ich córka zamieszcza informację w grupie sąsiedzkiej „Dąbrowa Chotomowska i Chotomów” na Facebooku. Odpowiednie informacje pojawiają się także na stronie kościoła pw. Najświętszej Maryi Panny w Chotomowie. Przed Wielkanocą w 2022 roku opublikowano tam następujące ogłoszenie: „Tego dnia, w godzinach od 8.30 do 16.30 będziemy w kościele święcili pokarmy na stół wielkanocny. Poza kościołem w Chotomowie poświęcimy jeszcze pokarmy w Dąbrowie Chotomowskiej w domu przy ul. Lipowej 8, u Państwa Derlaczów o godz. 8.30”. 

Spotkanie społeczności

W domowym święceniu pokarmów biorą udział najstarsi okoliczni mieszkańcy, ale pojawiają się też nowi, którzy dopiero niedawno sprowadzili się do Dąbrowy. Państwo Derlaczowie zapraszają „całą wieś”, a najważniejszą opiekunką obyczaju jest pani Grażyna. Na święceniu zbiera się około 30 osób – przychodzą całe rodziny, więc jest to grono wielopokoleniowe. Wszyscy pojawiają się o umówionej godzinie, a ksiądz święci pokarmy w obecności mieszkańców. Później, jeśli jest czas, przysiada na chwilę, żeby porozmawiać po sąsiedzku przy babie wielkanocnej. Najczęściej jednak spieszy się do swoich obowiązków Wielkiego Tygodnia.

Kontekst historyczny

Dąbrowę Chotomowską zasiedlała ludność polska nabywająca ziemie od osadników niemieckich, przybyłych tutaj w wieku XVIII. Miejscowość ta miała charakter rolniczy do początku lat 90. XX wieku. Znaczną część mieszkańców łączą więzi rodzinnie w wyniku małżeństw zawieranych lokalnie w kolejnych pokoleniach. Obecnie na tym terenie osiedlają się nowi przybysze. Miejscowa tradycja okazuje się jednak silna, bo przejmują oni tutejsze obyczaje. 

Wpis na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego

By zgłosić wpis tradycji czy zwyczaju na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego, konieczne jest poparcie lokalnej społeczności. Pani Derlaczowa, którą w organizacji święceń wspierają mąż i córki, musiała więc przekonać także innych okolicznych mieszkańców, że ich lokalna tradycja jest wyjątkowa, ma dużą wartość i warto ją kontynuować. W przygotowaniu wniosku szczególnie pomocny był Tomasz Michałowski, sąsiad, który od lat dokumentuje święcenia na fotografii i filmie. Zwyczaj, pod nazwą „Tradycyjne święcenie pokarmów w Dąbrowie Chotomowskiej”, został wpisany na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego w 2020 roku. 

Opracowanie: Małgorzata Jaszczołt, 2022.

Zdjęcia: Piotr Tołwiński, 2022.

Bibliografia:

• Barbara Ogrodowska, Polskie obrzędy i zwyczaje, MUZA, Warszawa 2004.
• Krótka historia Rajszewa, [w:] Wieści z naszej gminy, nr 6 (76), luty-marzec 2022.