Artykuły

Okres wiosenny jest porą wzmożonych prac gospodarskich. Starania o urodzaj i zapewnienie dobrych plonów były powiązane z szeregiem zwyczajów i obrzędów ludowych. Zawierały one zarówno elementy religijne jak i te zachowane z dawnych działań magicznych.

Do zwyczajów religijnych należało przestrzeganie ścisłego postu w Środę Popielcową, rozpoczynającą okres 40-dniowego oczekiwania na największe święto roku liturgicznego – Dzień Zmartwychwstania Pańskiego. Ludowym zaś zwyczajem było tzw. wybijanie półpościa. 20 dni po Środzie Popielcowej chodzili wieczorem po wsi młodzi chłopcy i rzucali kamieniami lub uderzali grubymi kijami w ściany chałup, robiąc przy tym znaczny hałas. Miało to przypominać o intensyfikacji prac przygotowawczych do świąt wielkanocnych.

Okres świąteczny rozpoczynała Niedziela Palmowa i święcenie palm. Posiadały one na Kurpiach (i posiadają nadal) szczególnie bogatą formę, wyróżniają się na tle palm w innych częściach kraju swą wysokością (od 1,5 do 4-5 m), stosowaną roślinnością leśną oplatającą pręt choiny lub leszczyny, różnorodnymi barwnymi kwiatkami z bibuły. Procesja z takimi palmami stanowi niepowtarzalny widok w kilku parafiach puszczańskich.

Pierwsze dni Wielkiego Tygodnia skupiały się na wzmożeniu prac porządkowych i kulinarnych. Jednocześnie w niektórych wsiach wystawiano wysokie huśtawki, zwane „bujackami”.

Od Wielkiego Czwartku zajęcia dzielono między prace domowe i uczestnictwo w uroczystościach kościelnych, „bo to już prawie Święta”. W Wielki Piątek milkną dzwony zastępowane przez kołatki własnej roboty, przygotowywany jest stylizowany Grób Pański, którego pilnują straże grobowe, niegdyś zwane „turkami”. Ważnym dniem była również Wielka Sobota. We wsiach parafialnych odbywało się święcenie ognia i wody. Z rozpalonego przed kościołem ogniska ze starych, poniszczonych, poświęconych przedmiotów zabierano do domów żagiewki, którymi rozpalano ogień w dzień świąteczny. Oprócz ognia święcona była również woda, którą w naczyniach zabierano do domów.

Kolejnym zwyczajem tego dnia było przygotowanie „święconego” – zestawu produktów i wyrobów świątecznych do poświęcenia. We wsiach gdzie był kościół, „święcone” niesiono do świątyni, w innym przypadku gromadzono koszyki w jednej z chałup we wsi, a ksiądz objeżdżał okolicę w celu święcenia pokarmów.

Dawnym, a nawet bardzo dawnym zwyczajem, było wykonywanie pisanek. Przygotowywano je w Wielkim Tygodniu z przeznaczeniem na prezenty dla chrześniaków. Na terenie regionu najstarsze były pisanki barwione zwykle jednym kolorem, później ryto na nich ostrym narzędziem wzorki i figurki. Najnowszym typem są jajka pisane woskiem.

Zwyczaje wielkanocne na Kurpiach nie różnią się od zwyczajów w całym kraju, począwszy od Rezurekcji, wyścigu „na urodzaj” dla zapewnienia lepszych plonów, dzielenia się święconym jajkiem, oblewania wodą w drugi dzień świąt.

Po okresie świątecznym czekał mieszkańców Puszczy Zielonej okres wytężonych prac polowych, ogrodowych i hodowlanych. Wśród interesujących zwyczajów znajdowało się wypędzanie po raz pierwszy bydła na pastwisko, które przypadało na dzień św. Wojciecha (23.IV). Wydarzeniu temu towarzyszyły m.in. uderzanie każdej wychodzącej sztuki poświęconą palmą lub specjalną gałęzią „marcinką”, kropienie wodą święconą przez księdza lub gospodarza.

50 dni po Zmartwychwstaniu przypada uroczystość Zesłania Ducha Świętego, zwana Zielonymi Świątkami, kończąca okres wielkanocny. Z dawnych zwyczajów i obrzędów pozostało majenie domów i zagród zielenią. Najbardziej dekorowane były „święte” obrazy w izbach, okna i podłogi. Drzewkami brzozowymi lub lipowymi dekorowano zagrody.

Bardzo ważnym świętem jest Boże Ciało. W miejscowościach z kościołem budowano cztery ołtarze bogato przybierane zielenią. Procesja z księdzem udaje się do kolejnych ołtarzy, gdzie odprawiane są nabożeństwa. W Oktawę Bożego Ciała, czyli na ósmy dzień, zanosiło się do kościoła małe wianuszki przygotowane z kwiatów i ziół. Po ich poświęceniu zawieszało się je w domu, w stodole, w chlewie. Miały one chronić dom i zagrodę przed nieszczęściami.

Oktawa Bożego Ciała kończy okres wiosenny, po którym następują pracowite miesiące letnie.

Autor: Bernard Kielak