KONTRAST 
Historia kościoła w Brodowych Łąkach
Początki Brodowych Łąk datowane są na 1629 rok, kiedy założono tu kuźnicę i młyn. Wraz z falą osadnictwa kolonia przekształciła się w wieś, od kiedy w XVII wieku na tereny Puszczy Kurpiowskiej zaczęła sukcesywnie napływać ludność z sąsiednich terenów, zachęcona wolnością, jaką cieszyli się tutaj chłopi – w dobrach królewskich nie było folwarków, a powinności uiszczano w czynszach lub produktach leśnych. W Brodowych Łąkach, poza gospodarką leśną, chłopi zajmowali się młynarstwem oraz wydobywaniem torfu i rudy żelaza z okolicznych złóż. Brodowe Łąki do dzisiaj pozostały niewielką wsią, z liczbą nie przekraczającą 150 mieszkańców i znacznie liczniejszą parafią, skupiającą około 1600 wiernych.
Pierwsza wzmianka o drewnianej kaplicy filialnej pod wezwaniem świętego Michała Archanioła w Brodowych Łąkach, należącej do parafii w Zarębach, pochodzi z 1724 roku. Nabożeństwa odbywały się tutaj w co trzecią niedzielę, tylko raz w miesiącu. Kiedy Biskup Płocki Michał Jerzy Ciołek Poniatowski wydał akt erekcyjny dla pobliskiego Baranowa, Brodowe Łąki przeszły pod tę parafię. Niezależna parafia z wsiami: Kopaczyska, Zawady, Błędowo, Guzowatka, Ostrówek i Wola Błędowska, została tu erygowana prawie wiek później w roku 1864 przez Biskupa Płockiego Wincentego Teofila Popiela.
Na stronie parafii w Brodowych Łąkach oraz na tablicy przed kościołem, znajduje się informacja, że drewniany kościół został postawiony przez wiernych na miejscu starej kaplicy w tajemnicy przed władzami carskimi, które nie wydawały pozwoleń na budowę. Dzięki temu, że w parafii nie było wtedy księdza, nikt nie poniósł kary za samowolę budowlaną.
Zgodnie ze źródłami, kościół został ukończony i pobłogosławiony w roku 1884. Jednak na zdobionych kowalskimi ćwiekami drzwiach do zakrystii widnieje wykuta data – 1868, o której dokumenty nie wspominają. Istnieje także pewna rozbieżność dotycząca czasu powstania dzwonnicy – w parafii istnieje przekonanie, że zbudowano ją około 70 lat przed kościołem, natomiast w rejestrze zabytków widnieje ten sam rok 1884.
Konstrukcja kościoła
Świątynia w Brodowych Łąkach wyróżnia się wyjątkowymi walorami architektonicznymi oraz kulturowymi. Należy do grupy największych drewnianych budowli sakralnych na Mazowszu i jest jednym z pięciu zachowanych do dzisiaj na Kurpiach kościołów transeptowych, których cechą charakterystyczną jest budowa na planie krzyża łacińskiego. Świątynia jest orientowana, czyli skierowana na wschód. Prezbiterium na planie prostokąta pozostało niewydzielone z nawy i posiada trójboczne zamknięcie. Z obydwu stron nawy głównej znajdują się dwie tworzące transept (nawę poprzeczną) kaplice o kalenicach niższych od nawy głównej i oddzielone od niej dwiema parami słupów z trójbocznym zamknięciem. Zakrystia jest sytuowana od strony północnej, składzik od strony południowej.
Kościół, posadowiony na podmurówce, wykonany został w konstrukcji zrębowej z drewnianych bali łączonych w narożnikach na zamki. Z zewnątrz ściany oszalowano. Korpus budowli wieńczy drewniany strop belkowy. Nawę główną przykrywa dach dwuspadowy, który przechodzi nad prezbiterium w wielopołaciowy. Podobną konstrukcję ma dach nawy poprzecznej. Na skrzyżowaniu naw znajduje się czworoboczna wieżyczka na sygnaturkę z cebulastym hełmem. Na zwieńczeniu szczytu oraz na wieżyczce umieszczono żelazne krzyże kowalskie. Całość dachu jest kryta blachą. Powyżej wejścia głównego zawieszono drewnianą figura Jezusa Chrystusa na krzyżu.
Dzwonnica
Przy kościele znajduje się dwukondygnacyjna, drewnianej dzwonnica usytuowana po lewej stronie od bramy głównej. Dolna kondygnacja zbudowana jest na planie prostokąta, górna – kwadratu. W górnej kondygnacji można zobaczyć wycięte w szalunku otwory głosowe – po jednym z każdej strony. Miejsca łączenia kondygnacji osłaniają daszki pulpitowe, górną część dzwonnicy wieńczy dach namiotowy o trójkątnych połaciach zbiegających się w jednym wierzchołku, na którym umieszczono żelazny kowalski krzyż. Wewnątrz znajduje się oryginalny dzwon wykonany z brązu.
Otoczenie
Na dziedzińcu odnajdziemy figurę patrona – świętego Michała Archanioła walczącego ze smokiem, osadzoną na pniu drzewa, w które uderzył piorun, a także dwa drewniane krzyże misyjne. Plebania z 1914 roku umiejscowiona jest poza terenem kościoła. Wewnątrz znajduje się mieszkanie księdza proboszcza oraz kancelaria parafialna. Jest to jedyna drewniana plebania w dekanacie.
Wnętrze
Wyposażenie kościoła pochodzi z drugiej połowy XIX wieku i utrzymane jest w stylistyce neobarokowej. Wnętrze charakteryzuje piaskowo-orzechowa kolorystyka, ale prezbiterium w całości wykończono drewnianą boazerią. Powyżej kruchty znajduje się chór muzyczny z prospektem organowym i instrumentem datowanym na 1906 rok, pochodzącym z warszawskiej firmy „Fabryka Organów Kościelnych. Józef Szymański i Syn”.
Ołtarz główny zdobi przedstawienie Matki Boskiej Częstochowskiej na drewnianym podłożu, ze złocono-srebrzoną sukienką. Obraz zamykający przedstawia patrona parafii – świętego Michała Archanioła. Obraz otwierany jest codziennie od poniedziałku do soboty na czas trwania mszy, zaś w niedzielę – od pierwszej porannej mszy do sumy. Bezpośrednio nad nim znajduje się przedstawienie Trójcy Świętej. W zwieńczeniu ołtarza usytuowano Oko Opatrzności w nimbie oraz złocone rzeźby aniołów. W ołtarz wkomponowano ponadto figury apostołów: po prawej świętego Piotra, po lewej Pawła.
W prezbiterium można zobaczyć dwa wielkogabarytowe obrazy: Chrystus z niewiernym Tomaszem i apostołami oraz Chrystus obmywający nogi apostołom. W lewym ołtarzu bocznym umieszczono przedstawienia Przemienienia Pańskiego i Matki Boskiej Częstochowskiej (obraz sygnowany – Makowiecki 1927). W prawym ołtarzu znajduje się przedstawienie Świętego Walentego z epileptykiem oraz Chrystusa Króla.
Stacje drogi krzyżowej umieszczone na ścianach nawy głównej, wykonano w technice malarskiej. Wszystkie obrazy (poza głównym) namalowano na podłożu płóciennym. Brak jest sygnatur autorów (poza wymienionym wyżej wyjątkiem) oraz datowania (niektóre pochodzą z czasu, kiedy powstał kościół, pozostałe w okresie międzywojennym oraz po wojnie).
Prace remontowe i konserwatorskie
W latach 1995-2000 została wykonana renowacja wnętrza kościoła oraz elewacja zewnętrzna. Najbardziej rozległe prace remontowo-konserwatorskie miały miejsce w XXI wieku, dzięki staraniom proboszcza – księdza Jerzego Ciaka. Przeprowadzono je dwuetapowo: w latach 2006-2009 oraz 2013-2016. Pierwszy remont techniczny zakładał wymianę instalacji elektrycznej, nagłośnienia, odmalowanie dachu oraz remont wieży kościoła. Wykonano podniesienie gruntu, zmieniono podwaliny, ułożono chodnik z kostki brukowej, zbudowano kamienne ogrodzenie i zamontowano kutą kowalską bramę zdobioną motywem roślinnym. Podczas kolejnego remontu przeprowadzona została renowacja wnętrza. Zabiegom konserwatorskim został poddany ołtarz główny, ołtarze boczne i prospekt organowy oraz wszystkie dzieła sztuki – obrazy i figury. Zamontowano także mechanizm na pilota do obrazu w ołtarzu głównym, wzbogacony muzyką, w miejsce mechanizmu korbowego. Przywrócono ambit (przejście za ołtarzem), wykonano łukowate otwory wejściowe, odrestaurowano mównicę i chrzcielnicę, pozbawiono kościół zbędnych elementów, takich jak współczesnych naleciałości. Podczas prac odkryty został na lewym boku ołtarza napis w języku łacińskim „Altare privilegiatum i perpetuum”, co znaczy: „Ołtarz uprzywilejowany wieczyście”. Ksiądz proboszcz odnalazł na kościelnym strychu obrazy z przedstawieniami stacji drogi krzyżowej, które poddano konserwacji i zawieszono na ścianach w miejsce poprzednich oleodruków.
Odpusty
W Brodowych Łąkach odpusty odbywają się trzy razy w roku: 29 września na świętego Michała – patrona parafii (odpust przekładany na najbliższą przypadającą niedzielę), 6 sierpnia na Przemienienie Pańskie oraz 14 lutego na świętego Walentego.
Odpust z okazji Przemienienia Pańskiego zawsze odbywa się w dniu, w którym wypada, czyli 6 sierpnia. Ma wtedy miejsce szczególny i wyjątkowy rytuał w postaci procesji z figurkami woskowymi (ofiary wotywne) w intencji pomyślnej hodowli zwierząt i ludzkiego zdrowia. To jedyne miejsce w Polsce, gdzie odbywa się ten archaiczny zwyczaj, kultywowany dzięki wiernym i kolejnym proboszczom w parafii. O godzinie 12.00 odprawiana jest msza w specjalnej oprawie, na którą przybywają licznie miejscowi mieszkańcy ubrani w odświętne kurpiowskie stroje. Wszyscy czynnie uczestniczą w wotywnym rytuale.
Ciekawostki
Interesujący dla miłośników przyrody może być fakt, iż przestrzeń pomiędzy sufitem a dachem kościoła zamieszkują nietoperze, które regularnie przyjeżdżają badać chiropterolodzy. Samo sklepienie sufitowe pokrywały kiedyś obrazy, ale zgodnie z wiedzą księdza proboszcza – kilkadziesiąt lat temu deski spróchniały, a obrazy zostały zdjęte.
Ciekawa jest również historia figury Jezusa Chrystusa na krzyżu, która została zawieszona powyżej wejścia głównego w 2018 roku. Zaprzyjaźniony ksiądz znalazł rzeźbę bez rąk i nóg i przekazał miejscowemu proboszczowi. Lokalny rzeźbiarz dorobił brakujące członki, a krzyż zyskał drugie życie.
Po pożarze Katedry Notre-Dame w Paryżu, w kościele została zamontowana skrzynka przeciwpożarowa. Proboszcz Jerzy Ciak uznał, że w tym wypadku względy bezpieczeństwa są ważniejsze niż estetyka. Jak mówi: „Przy drewnianym kościele trzeba cały czas coś robić, żeby był on bezpieczny i w dobrym stanie”.
Opracowanie: Małgorzata Jaszczołt, 2019.
Zdjęcia: Tomek Ogrodowczyk, 2019.
